BOYABAT KELİMESİNİN ANLAMI
Boyabat'a ve Boyabatlılar'a ait bir internet sitesi kurma fikrini ortaya atan ağabeymiz Ahmet KÜÇÜKBAŞ ve arkadaşım İ.Hakkı ÖZDİLEK ile konuşmalarımız sırasında benimde bu siteye katkılarımı beklediklerini söyleyince aklıma ne yapabilirim diye değişik fikirler geldi. Ama en önemlisinin Boyabat kelimesinin ne anlama geldiğini incelemek olduğuna karar verdim.
Bu konuda bir tek merhum Bekir BAŞOĞLU'nun araştırma yaptığını ve Boyabat kelimesinin anlamı hakkında bir kaç görüş öne sürdüğünü görüyoruz. Bunlardan uzun ova, kokulu ova ve boyalı ova olarak kitabında bahsediyor. Bu konuda daha sonra hiçbir araştırma yapılmadığını gördüm.Bir eksiklik olarak gördüğüm bu konuyu Boyabat'lı biri olarak incelemeye ve çok kıymetli ve değerli büyüğümüz Bekir BAŞOĞLU'nun görüşünü ileriye taşımak için uğraşacağım.
Bu konuyu hangi yetki ile araştırıyorsun diyen olabilir.Ben sadece almış olduğum eğitim ve kaynaklarla bu konuyu açıklamaya çalışacağım. Ankara Üni. Dil ve Tarih-Coğ. Fak. Tarih Bölümünde okurken Osmanlıca dersini veren hocamız bize özellikle Şemsettin Sami'nin yazmış olduğu Kamus-i Türk-i (Türkçe Sözlük) adlı eseri kullandırmıştı.Ayrıca yardımcı kitap olarak Ferit DEVELİOĞLU'nun Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük isimli eserinden yararlanmamızı söylemişti.
Bende bu konuyu incelerken bu eserlerden yararlanacak bazen sıkıcı bazen bilimsel anlatım yapacağız ama başka türlü bu konuyu izah edemeyiz.
Öncelikle bu ismi kimler takmış olabilir diye düşünebiliriz. Muteber tarihi kaynaklarda Boyabat yöresi 1084 yılında Emir Karatekin tarafından Selçuklu Türkleri'nin eline geçmiş ancak 1. Haçlı Seferi neticesinde tekrar Bizanslıların eline geçmiş ve bu bölge yüz yılı aşan bir sürede Türk-Bizans mücadelesine sahne olmuş ve nihayetinde 1214 yılında tamamiyle Selçuklu Türkler'inin eline geçmiştir. Biz bu bilgileri Prof.Dr. Osman TURAN'ın Selçuklular Zamanında Türkiye isimli eserinden öğreniyoruz. O zaman büyük bir olasılıkla bu isimi de Selçuklu Türkleri vermiştir.Selçuklu Türkleri'nin resmi dili Farsça'dır. Farsça, Türkçe gibi Altay –Ural dil ailesinden değil, Hint-Ari dil ailesindendir.Selçuklu Türklerinin devamı olan Osmanlı Türkleri ise Türkçe, Arapça ve Farsça karışımı olan ve adına Osmanlıca (Eski Türkçe) denilen dili kullanmışlardır.Buradan anladığımıza göre biz bu kelimeyi incelemek için elimizde Selçuklu Türklerine ait kaynaklar bulunmadığı için bu konuyu Osmanlı Türklerine ait kaynaklardan ve Türkçe, Arapça ve Farsça dillerinden yani Osmanlıcadan (Eski Türkçe) yararlanacağız.
Boyabat kelimesini incelemek için önce birkaç Osmanlıca kuralını öğrenmemiz lazım geliyor. Bunların ilki ( و ) vav harfi Osmanlıcada v,o,ö,u ve ü harflerine ve bazen vo,vö,vu ve vü okunuşuna karşılık gelmektedir.İkincisi ise ( ى ) ye harfi Osmanlıcada y,ı ve i harflerine ve bazen yı ve yi okunuşuna karşılık gelmektedir.
Bugün Boyabat olarak okuduğumuz veya kabul ettiğimiz kelime acaba Osmanlıca yada Eski Türkçe ile nasıl yazılıyordu bunu öğrenmek için eski belge ve tapulara başvurdum. Eski belgeler ve tapularda yani Sened'i Hakanilerde (Padişah Tapusu) kelime şu şekilde ( بوى اباد ) yazılıyordu.Burada bir diğer Osmanlıca kuralı hatırlatalım, bir kelimenin sonundaki ( ى ) ye harfi bu şekilde yazılırsa arkasından gelen ayrı bir kelime olarak da okunabilir, ye harfi ( ﻲ) bu şekilde yazılmış olsaydı bu iki kelime bitişik okunacaktı. Demek ki ye harfi şu şekilde( ى ) yazıldığına göre biz bu yazıyı ( بوى اباد ) bugünkü okunuşu ile Boy Abad şeklinde de Boyabad şeklindede okuyabiliriz.
Şimdi ilk kelime olan ( بوى ) ve bugün boy diye okuduğumuz kelime Eski Türkçe ile nasıl okunur bakalım. Eski Türkçe ile okunuşlar sırasıyla şöyledir ; boy,böy,buy,büy,boyı,böyi,buyi ve büyi şeklindedir.İkinci kelime olan ( اباد ) ve bugün abat diye okuduğumuz kelime Eski Türkçe ile abad olarak okunur.
Yukarıda okuduğumuz kelimelerin anlamlarını incelemek için sırasıyla sözlüklere baktığımızda bu kelimelerden boy,böy,buy,buyı(a) ve abad kelimelerinin anlamlı olduğunu görüyoruz. Şimdi sırayla bu kelimelerin ne anlamı taşıdıklarını ve hangi dilden olduklarını ve cinslerini inceleyelim.
Önce Rumi tarihle 1317 Miladi tarihle 1901 yılı basımlı Şemseddin Sami'nin Kamus-i Türk-i adlı eserine bakalım;
boy ( بوى ) isim – Türkçe
• uzunluk,tul
• yükseklik,irtifa
• bedenin uzunluğu ve yüksekliği,kadd,kamet(kamet-insanın ayakta durduğu halde bedenin ve bedenin tulu,şekli ve hayatı)
• tam ve münasib kamet
• hacim, büyüklük derecesi
• bir aşiretin münkesim(ayrılmış,bölünmüş,taksim olmuş)bulunduğu oymakların beheri(her biri,tanesi,adedi)
böy (بوى) isim – Türkçe
uzun ayaklı bir cins zehirli örümcek
buy (بوى) isim – Farsça
koku,rayiha (rayiha – koku,buy[ Türkçe'de yalnız iyi kokular hakkında kullanılmıştır])
abad (اباد ) sıfat – Farsça
1- şen, mamur (harab olmayan)
2- (Türkiyat'da[Türkçe'de] mahal [yer] ve mekan ve bir şeyin kesiratda
[çokluk,fazlalalık] bulunduğunu gösterir.)
Sonra 1986 basımlı Ferit Develioğlu'nun Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lugat adlı esesine bakalım;
buy – Farsça – isim
1 – koku
buya – Farsça – isim
1 – güzel kokulu
abad – Farsça – sıfat
1 – mamur,şen,bayındır
abad – Farsça – edat
1 – eklendiği yere çokluk ve fazlalalık bildirir
Artık kelimelerin ayrı ayrı anlamlarını bulduğumuza göre bu iki kelimeyi bir araya getirerek bütününde ne anlam taşıyabileceğini inceleyelim. Bu iki kelimeyi sırayla birleştirelim.
Boy ve abad (sıfat) kelimeleri;
1 / boy + abad – uzun mamur(bayındır)
2 / boy + abad – yüksek mamur(bayındır)
3 / boy + abad – hacimli mamur(bayındır)
4 / boy + abad – oymak(oba) mamur(bayındır)
Boy ve abad (edat ) kelimeleri;
5 / boy + abad – çok uzun, upuzun
6 / boy + abad – çok yüksek,ulu, erişilmez
7 / boy + abad – çok iri, heybetli
8 / boy + abad – çok oymak olan yer,fazla oba bulunması
Burada büy kelimesini kullanamayız zira bu bölgede zehirli örümcek değil zehirli bir hayvan bile yoktur.
9 / buy + abad – kokulu mamur(bayındır)
10 / buy + abad – çok kokulu
11 / buya + abad – güzel kokan mamur(bayındır)
12 / buya + abad – çok güzel kokan
Yukarıda Boyabat kelimesinin kökü olabilecek tam oniki adet anlam bulduk. Bu yaptığımıza fakültede paleografya yani eski dil çalışması denirdi. Ben fakültede okurken bu tür çalışmaları özellikle Osmanlıca dersinde çok yaptım. Yine aynı yolu izledim.
Bu kelimenin sonu olan abad kelimesi Farsça'dır. Selçuklular'ın resmi dilinin Farsça olduğunu söylemiştik. Boyabat ilk önce Selçukluların denetimine girdiğini biliyoruz.Türkçe de abad kelimesinin çokluk ve fazlalık bildiren ek olduğunu öğrendiğimize göre büyük ihtimalle arkasına geldiği kelimeye çokluk bildiren anlamında kullanılmış olabilir.İlk kelimeyi boy okursak Türkçe, buy yada buya okursak Farsça olduğunu gördük. Burada yine iki ihtimal var. Yani kelime ya Türkçe + Farsça yada Farsça + Farsça olarak söylenmiştir. Selçukluların resmi dili Farsça olsada, bu isimi verenler her iki dilide kullanmış olabilirler.
Sonuç olarak şunu söyleyeceğim. Yukarıda ki oniki adet anlamdan hangisi hoşunuza giderse onu kullanabilirsiniz. Ben şahsen çok heybetli ve çok güzel kokan anlamlarını beğendim. Bunun sebebi ise bana göre Türkiye'nin en heybetli ve güzel kalesi bizim kalemizdir. Ayrıca kaleye çıkanlar bilir kalemiz çok güzel kekik kokar. Son karar tabiî ki her zaman olduğu gibi çok sevgili Boyabat halkınındır. Ben burada sadece bu konudaki bilgilerimi aktardım. Saygılarımı sunarım.
Hakkı KÜÇÜKBAŞ
Kaynakça:
• Kamus-i Türk-i, Şemseddin Sami, 1901, Çağrı Kitabevi
• Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Sözlük, Ferit Develioğlu,1986, Aydın Kitapevi
• Boyabat Tarih, Bekir Başoğlu, 1978, Boyabat Matbaası
• Selçuklular Zamanında Türkiye, Prof.Dr. Osman Turan,2004,Ötüken Neşriyat
• Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar, Prof.Dr. Yaşar Yücel, 1991,TTK B.Evi
